W zbiorach Działu Historii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu znajduje się zbiór ponad 150 pocztówek z lat I wojny światowej. Unikatowa kolekcja obejmuje korespondencję osobistą kierowaną do Franza Samola (dyrektora sierocińca Fundacji Cesarza Wilhelma w Bytomiu) przez byłych wychowanków zakładu oraz członków jego rodziny – żołnierzy armii pruskiej przesyłających jedynej bliskiej im osobie informacje z frontów, lazaretów lub ośrodków dla rekonwalescentów.

Ekspozycja i publikacja kreślą historię I wojny światowej w makro- i mikroperspektywie mając na uwadze działania militarne i relacje społeczne w Europie ze szczególnym uwzględnieniem tych dotykających Górny Śląsk, zwłaszcza Bytom (w odniesieniu do lat 1914–1918), wskazują pośrednio na rolę i zadania sierocińca oraz ukazują sylwetkę jego dyrektora – Franza Samola, najbliższej dla wychowanków zakładu osoby. Na uwagę zasługują również walory filatelistyczne prezentowanej kolekcji. O ile publikacja w sposób całościowy stanowi opracowanie unikatowej kolekcji pocztówek – tak pod względem tekstowym, jak i ikonograficznym – z podaniem treści korespondencji wytworzonej in situ, w konkretnych miejscach (okopy, lazaret, zaplecze wojny itp.) i miejscowościach (Europa Zachodnia, Środkowa i Wschodnia), o tyle wystawa obejmuje wybrane przez kuratorów ekspozycji przykłady.

Projekt wpisuje się w nurt badań historycznych mających na celu analizę wydarzeń i faktów okresu I wojny światowej w kontekście krytycznej interpretacji pozostawionych świadectw, tym przypadku w warstwie tekstowej i ikonograficznej. Zasadniczym argumentem przemawiającym za upowszechnieniem źródła, a tym samym wydania publikacji i przygotowania wystawy, jest niewątpliwie jego historyczna wartość i unikatowość, ale również świadomość, że posłuży ono kolejnym badaczom z wielu dziedzin, w tym historykom, socjologom, niemcoznawcom czy kulturoznawcom, jako baza do dalszych analiz. Projekt odnosi się do kolejnego niezmiernie ważnego głosu-świadectwa minionego czasu, uzupełniając w swoisty sposób narrację o historii I wojny światowej. Wydarzenia (czas, miejsca i ludzie) rozgrywające się na frontach I wojny światowej i na jej zapleczu, zapamiętane i zachowane w korespondencji żołnierzy, pozwalają poczuć trudny czas wojny, dotknąć go, wejść w lokalne i ponadlokalne relacje, podążając za narracją in situ świadków czasu. Z fragmentów wielu jednostkowych historii wyłania się wspólna opowieść, będąca „zlepkiem” historii młodych mężczyzn dotkniętych tragedią wojny, którzy związani byli z bytomskim sierocińcem. Pocztówki, co ważne, miały wartość również dla dyrektora zakładu Franza Samola, który przechował je i ofiarował Oberschlesisches Landesmuseum w Bytomiu w latach międzywojnia jako swoisty znak pamięci o ludzkich doświadczeniach i z ponadczasowym przesłaniem „Nigdy więcej wojny”.

czas trwania: 29 lutego – 30 kwietnia 2024
miejsce: ul. Wojciecha Korfantego 34, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
kuratorzy: dr Joanna Lusek, Maciej Droń
wstęp: w cenie biletu na wystawę czasową